Od sześciu lat 5 listopada przez społeczność romską obchodzony jest jako Międzynarodowy Dzień Języka Romskiego. Nic więc dziwnego, że właśnie tego dnia w Izbie Tradycji Regionalnej w Białogardzie odbyła się sesja popularno - naukowa pn. Romowie i ich dziedzictwo. Zorganizowało ją białogardzkie Stowarzyszenie Integracji i Rozwoju Mniejszości Narodowych, a do udziału w charakterze prelegentów udało się zaprosić prawdziwych specjalistów w swoich dziedzinach.

Romowie wg polskiego prawodawstwa są mniejszością etniczną, ponieważ nigdy w znanej nam historii nie stworzyli narodu, nie mieli swojego państwa, co nie znaczy że nie wykształcili swoich praw. Wprost przeciwnie - stworzyli cały system nakazów, zakazów, kar, który w sposób dość precyzyjny określa normy zachowania. W niespisanej, ale i niezmiennej od wieków formie funkcjonuje on pod nazwą Romanipen.

Danuta Jarząbek, sekretarz Stowarzyszenia w swoim wystąpieniu przedstawiła Romów drogę do Polski, a zaczęła od pięknej, funkcjonującej wśród Romów bałkańskich legendy: „Kiedyś mieliśmy wielkiego władcę, Cygana. Był naszym księciem, On był naszym królem. Cyganie mieszkali razem w tym czasie, w jednym miejscu, w jednym pięknym kraju. Nazwa tego kraju Sind. Nasz władca Mar Amengo Dep miał dwóch braci, ich imiona to Romano i Singan. Wszystko to skończyło się kiedy przyszła wielka wojna. Muzułmanie zmienili kraj Cyganów w popiół i pył. Wszyscy Cyganie uciekli z własnej ziemi. Zaczęli wędrować jako biedni ludzie po innych krajach. W tym czasie trzej bracia wraz ze swoimi ludźmi ruszyli w daleką drogę. Jedni udali się do Arabii, drudzy poszli do Bizancjum, a ostatni do Armenii.” Ta legenda wskazuje nam, dlaczego Romowie wędrują, ale skąd? Od kiedy? Na te pytania od blisko 500 lat poszukuje się odpowiedzi, a nadal jedyne co wiemy, to że dzisiejsi Romowie wywędrowali ok. 1500 lat temu z północno – zachodnich Indii. Mieszkający w Polsce Romowie napłynęli w kilku falach migracyjnych - pierwszy dokument o obecności Romów na terenie Polski pochodzi z 1401 roku i powstał w Krakowie, kolejny z 1405 w Sanoku, stąd łatwo można stwierdzić, że pierwsi Romowie dotarli do Polski z Węgier (są to Bergitka Roma, w większości osiedli na terenie Podkarpacia). Po habsburskim edykcie banicyjnym z roku 1577 zaczęli napływać Romowie z Niemiec (Polska Roma, to oni mieszkają m.in. w Białogardzie). Kolejna fala migracji Romów do Polski miała miejsce w XIX wieku - po zniesieniu niewolnictwa na terenie Rumunii. To stamtąd napłynęli do Polski Kełderasze i Lowarzy.

Pan Krzysztof Bukowski, prokurator koszalińskiej delegatury Instytutu Pamięci Narodowej, niekwestionowany ekspert od holokaustu romskiego w swoim wykładzie opisał dzieje Romów w czasie drugiej wojny światowej, ich bezprzykładną eksterminację w obozie - fabryce śmierci - w Treblince. Niemcy, którzy od XIX wieku prowadzili zakrojone na szeroką skalę działania opresyjne wobec Romów wraz z wybuchem II wojny światowej i zajęciem terenów niemal całej Europy, rozpoczęli zakrojoną na szeroką skalę akcję fizycznej likwidacji Romów z 14 europejskich krajów. Romowie ginęli w obozach koncentracyjnych, ale najczęściej tam, gdzie żyli - w lesie. Kiedy oddziały SS napotykały na wędrujący tabor rozpoczynała się natychmiastowa rzeź. Szacuje się, że w czasie II wojny światowej zginęło blisko 500 tysięcy Romów, czyli niemal połowa całej ówczesnej populacji.

Kulturoznawca, pani Agnieszka Caban, Romka, doktorantka UMCS w Lublinie w swoim wykładzie naświetliła obecną sytuację Romów w Polsce. Mówiła o programach pomocowych rządu i samorządów, na jakie liczyć mogą ci zamknięci do niedawna w swoim własnym świecie, nieufni w stosunku do nie-Romów ludzie. Podkreślała, że Romowie to przecież Polacy, którzy identyfikują się z Polską jako ich ojczyzną, ale jednak wychowywani są w innej tradycji i kulturze, ich językiem narodowym jest romani, a nie polski. Być może to jest jedna z przyczyn ich niechęci do edukacji, gdyż nadal przecież wielu Romów żyje w izolacji od społeczeństwa większościowego, a nie znające dobrze języka polskiego dzieci na swojej drodze edukacyjnej napotykają dużo większe problemy niż dzieci polskie. Przeprowadzony w formie interaktywnej wykład z pewnością wyjaśnił wiele niejasności, jakie narastały przez lata w postrzeganiu Romów. Dla nas pani Agnieszka jest dobitnym przykładem tego, jak bardzo nie pasuje do stereotypu Roma.

Na zakończenie sesji odbyła się miła uroczystość otwarcia połączonych wystaw: literatury i czasopism Romów i o Romach w języku romskim oraz polskim oraz pokonkursowej wystawy prac plastycznych pn. Rom - mój sąsiad, w której udział wzięli uczniowie białogardzkich szkół podstawowych i gimnazjów.

Jury konkursowe w składzie: Hanna Żywicka, Joanna Kowalewska i Marcin Medziński stwierdziło, że wszystkie złożone prace zasługują na ich wystawienie i wszyscy uczestnicy zostali nagrodzeni, natomiast wyróżnione zostały prace: Dominiki Paszkowskiej, Jagody Kalbarczyk, Hanny Wich i Natalii Pończocha (praca zbiorowa) ze Szkoły Podstawowej Nr 4, Julii Jonko, Celiny Wójcik i Mileny Wójcik (praca zbiorowa) ze Szkoły Podstawowej Nr 3 oraz Poli Sotgia (Gimnazjum Nr 2). Nagrodę specjalną pana Piotra Pakuszty, Wicestarosty Białogardzkiego otrzymał Mateusz Drabkowski ze Szkoły Podstawowej Nr 3.

Ogromnie cieszy nas jako organizatorów uczestnictwo w naszej sesji nie tylko władz miejskich, pracowników edukacji, urzędników, ale szczególnie dużej grupy młodzieży. To od nich przecież, od młodych ludzi zależy, jak za kilka czy kilkanaście lat postrzegani będą Romowie, czy utrzymają się w świadomości społecznej dominujące powszechnie stereotypy na ich temat.

Chcemy również serdecznie podziękować panu Dariuszowi Florkowi, Dyrektorowi Białogardzkiej Biblioteki Publicznej oraz jego pracownikom - za nieodpłatne udostępnienie przepięknej, nowo otwartej czytelni na przeprowadzenie sesji oraz pomieszczeń wystawienniczych. Bez ich bezinteresownej pomocy i wsparcia nie dalibyśmy sobie rady.

Sesja, konkurs i wystawa zorganizowane zostały w ramach projektu „Romowie i ich dziedzictwo” realizowanego z dotacji Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji na ochronę, zachowanie i rozwój tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz zachowanie i rozwój języka regionalnego.

Danuta Jarząbek
Sekretarz Stowarzyszenia Integracji
i Rozwoju Mniejszości Narodowych w Białogardzie